Aberdin-angus – bu Şotlandiýanyň Aberdin we Angus graflyklarynda XVII asyrda ösdürilip ýetişdirilen sygyrlaryň gadymy tohumy. Bu tohumyň sygyrlary ilki ýer agdarmak üçin ulanypdyrlar. Olaryň eti gaty we damarly bolandygy üçin azyk ýaly ulanylmapdyr. XIX asyryň ahyrynda angus sygyrlary ABŞ-ň Kanzas ştatyna getirlipdirler we olaryň tohumy gowulandyrylypdyr. Bu gowulandyrylmak işlerinde bu tohumdaky sygyrlaryň tiz ýetişmekligi uly orny tutdy. XX asyrda bolsa angus sygyrlaryny eksporta satyp başlapdyrlar. Şeýle olar Awstraliýa, Täze Zelandiýa, Kanada we Argentina düşüpdirler. Biziň ýurdumyza bu öküzçeler geçen asyryň 50-nji ýyllaryna getirlipdirler.
Tohumyň şekillendirilişi
Aberdin-angus tohumyndaky öküzi beýleki tohumlaryň öküzleriniň arasynda şahlaryň ýoklugy we gara reňkliligi ýaly häsiýetleri boýunça tanap bolýar. Bu mallar kompakt ululyga eýe bolýarlar – ýaly bilen bile olaryň boýy seýrek ýagdaýlarda 118 sm ýetýär. Beýleki tohumlaryň öküzleri bilen çaknyşdyrylanda peýwent edilen gölelere kelekligi we gara reňkliligi ýaly mahsus bolan häsiýetler geçirilýär. Aberdin-angus tohumyndakylar mallar
- somalyp durýan maňlaýly, dar ýeňseli we gysga tumşukly kiçi kellesi;
- damarlyk egnä saldamly geçýän gysga semiz boýny;
- göwrümli we çuň giden döşi;
- tekiz arkaly tegelek, etli, ýally, göni türreli we billi, ýumşak tüýli göwresi;
- gysgadylan aýaklary;
- inçe we ýumşak deri örtügi
bilen tapawutlanýarlar.
Angus tohumyndaky mallara örän çalt ösmeklik mahsusudyr.Tiz wagtda iň beýik boýýa ýetip olar beýikligine ösmän, giňligine ösüp başlaýarlar.Olarda semremek meýli bar. Aberdin-angus – et tohumydyr. Süýt häsiýetleri gowşak kämilleşipdirler.
Önümliligi
Jynsyna görä, ýaňy dünýä inen göleniň agramy 22-28 kg deň bolýar. Göleler günsaýyn däl-de, sagatsaýyn ösýärler – alty aýlygynda olaryň agramy 180 kg ýetýär. Bir günüň içinde bu mal agramynyň 1 kg we ondan köp gazanyp bilýär. Ýetişen sygyrlaryň agramy - 550 kg , öküzleriň agramy - 950 kg deň bolýar. Baka goýulan ýetişen öküziň agramynyň 1 tonna hem ýetmegi mümkin. Anguslar inçe we ýeňil gaňňyly bilen häsiýetlendirýärler. Şonuň üçin, bir maldan agramynyň 70% -i möçberindäki önümi öndürip bolýar. Onuň eti – mermer reňkli sygyr eti – inçe süýümli, deň ýerleşýän ýag gatly, ýumşak, ýakymly ysly we oňat tagamly etdir.
Gowulyklary
Bu tohum gowy aýratynlyklaryň köplügi bilen tapawutlanýar:
- howanyň dürli şetrlerine oňat uýgunlaşyş ukyby;
- beýleki süýt berýän tohumlaryň goýunlary bilen çaknyşdyrylanda peýwent edilen mal hem agnus tohumyna mahsus bolan häsiýetlere eýe bolýar, hem süýdüň ýeterlikli göwrümi bilen üpjün edýär;
- angusdan daşy owadan,oňat tagamly, köp ýurtlarda delikates diýlip hasaplanylýan ýokary hillimermer reňkli sygyr etiöndürilýär;
- sygyrlar tiz ýetişýärler we aňsat köpelişýärler;
- bu mallaryň gylyklary– ýuwaşlyk we oňşuklylyk;
- agnusyň owadan derisinden sumkalar öndürilýärler.
Anguslar beýleki tohumlaryň goýunlary bilen çaknyşdyrylanda peýwent edilen perzentleri gymmatlydyr.
